|
Stanisław August Poniatowski (1732 - 1798)
WIERSZYK
Urodził się 17 I 1732 r. w Wołczynie, jako szóste dziecko Stanisława Poniatowskiego i Konstancji Czartoryskiej. Jego ojciec, chociaż wywodził się ze średniej szlachty, szybko wyrósł na jednego z liderów dominującego w czasach panowania Augusta III stronnictwa Familii Czartoryskich. Zwieńczeniem tej pozycji było zdobycie w 1752 r. najwyższego świeckiego urzędu w państwie - kasztelanii krakowskiej. Pozycja ojca umożliwiła przyszłemu królowi odebranie starannego wykształcenia, tak pomocnego mu później w rządach. Dzięki poparciu Familii oraz carycy Katarzyny (z którą kilkanaście lat wcześniej łączyły go bliskie stosunki) Stanisław Poniatowski we wrześniu 1764 r. został wybrany królem Polski. Jego koronacja odbyła się nie w Krakowie, jak prawie wszystkich poprzednich władców od Władysława Łokietka poczynając, lecz w Warszawie (25 XI 1764 r.). Wcześniejsze kontakty z Katarzyną, a także jej rola w elekcji Stanisława wywoływały u szlachty ogromną nieufność do nowego władcy. Traktowany był on jako zwolennik Rosji i przeciwnik swoich poddanych. Te opinie są tragiczną kartą panowania Poniatowskiego. Jak były one krzywdzące i niesprawiedliwe dowodzi wypowiedź ambasadora rosyjskiego w Polsce Mikołaja Repnina: "liczne przykłady nas utwierdziły, że ten władca stał zawsze w poprzek naszym interesom, że żadne zorganizowane przeciw nam przedsięwzięcie nie obyło się bez króla". Opozycja - zarówno ta patriotyczna, jak i konserwatywna - długi czas blokowała reformy proponowane przez władcę, widząc w nich chęć wzmocnienia swej pozycji przez "Moskwicina". Podczas konfederacji barskiej 22 X 1770 r. konfederaci ogłosili detronizację króla. Nie miało to większego znaczenia praktycznego, lecz było wyrazem niechęci szlachty do Poniatowskiego. Mimo takiego stosunku do niego poddanych król nie zaprzestał działań zmierzających do poprawy kraju. "Król jest utalentowany i wykształcony, ale przede wszystkim pochłania go chęć reform. Gdyby mógł, zreformowałby cały naród, aby go podnieść na poziom innych narodów o większej kulturze" - napisał nie bez powodu jeden z zagranicznych obserwatorów. Właśnie w dziedzinie kultury osiągnięcia Poniatowskiego są najdonioślejsze. Mecenat królewski nad licznymi artystami, pisarzami i naukowcami, założenie Komisji Edukacji Narodowej, sfinansowanie licznych budowli - to tylko niektóre z działań władcy. Przez całe panowanie myślał on także o reformie ustroju państwa. Konstytucja 3 maja wydana w 1791 r. jest jedynie zwieńczeniem długoletnich prób reformy kraju, które przedsiębrał Poniatowski. Niestety, nieufność poddanych a przede wszystkim potęgę ościennych państw trudno było pokonać. Słaba Polska nie miała wystarczającej siły, aby oprzeć się zaborcom. 25 XI 1795 r. Stanisław August Poniatowski zmuszony został do rezygnacji z korony. Działania ostatniego polskiego króla trafnie oddają jego własne słowa, napisane w akcie abdykacji: "nie szukając w ciągu królowania naszego inszego korzyści lub zamiarów, jak stać się użytecznym Ojczyźnie naszej". Stanisław August Poniatowski zmarł na wygnaniu 12 II 1798 r. w Petersburgu. Jego zwłoki pochowane są obecnie w katedrze św. Jana w Warszawie.
|