RENTY, EMERYTURY, DODATKI

Renta z tytułu niezdolności do pracy.

Renta z tytułu niezdolności do pracy (renta inwalidzka) przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy,

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy (są to ustawowo określone okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wyso­kości, przy czym okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowod­nionych okresów składkowych),

3) niezdolność do pracy powstała w okresie zatrudnienia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od zakończenia tego okresu.

Prawo do renty przysługuje, gdy ubezpieczony osiągnął wy­magany okres składkowy i nieskładkowy, uzależniony od wieku życia, w którym wystąpiła niezdolność do pracy, l tak:

1) 1 rok-jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukoń­czeniem 20 lat,

2) 2 lata -jeżeli niezdolność wystąpiła w wieku powyżej 20 do 22 lat,

3) 3 lata - w wieku powyżej 22 do 25 lat,

4) 4 lata - w wieku powyżej 25 do 30 lat,

5) 5 lat - w wieku powyżej 30 lat (okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgło­szeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Do dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej). Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wyżej podanego okresu, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy:

- ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej,

- do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Warunek dotyczący posiadania wymaganego okresu skład­kowego i nieskładkowego nie jest wymagany w sytuacji, gdy niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.

Renta z tytułu niezdolności do pracy (renta inwalidzka) może być:

1) stała - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała,

2) okresowa - jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa (przysługuje ona przez okres wskazany w decyzji organu rentowego).

Gdy prawo do renty wygasło wskutek ustąpienia niezdolności do pracy, podlega ono przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od wygaśnięcia prawa do renty, ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy.

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ulega zawiesze­niu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (to jest zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności) w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcz­nego wynagrodzenia.

W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie więcej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę prze­kroczenia. Zmniejszenie to nie może być większe niż kwota ma­ksymalnego zmniejszenia w wysokości:

1) 24% kwoty bazowej - dla renty z tytułu całkowitej niezdol­ności do pracy,

2) 18% kwoty bazowej -dla renty z tytułu częściowej niezdol­ności do pracy.

Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubez­pieczenia społeczne.

Kwoty 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłasza, co kwartał prezes ZUS w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski". Uwaga! Kwoty te publikuje również „Biuletyn Informacyjny" w rubryce „Encyklopedia Prawa".

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz jej wyso­kość ulega zmianie, jeżeli w wyniku badania lekarskiego ustalono zmianę stopnia niezdolności do pracy, brak tej niezdolności lub jej ponowne powstanie.

Pracodawca jest obowiązany do przygotowania, za zgodą pracownika, wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy i przedłożenia go organowi rentowemu na 30 dni przed ustaniem prawa do zasiłków chorobowych.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 1 7 grudnia 1 998 r. o emery­turach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 162, póz. 1118 z późniejszymi zmianami).



Renta socjalna. Renta socjalna jest świadczeniem z pomocy społecznej. Przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu inwalidztwa powstałego:

1) przed ukończeniem 18 roku życia,

2) w trakcie nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25 roku życia,

3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. Renta socjalna wynosi 418 zł miesięcznie.

Jeśli osoba spełniająca warunki do otrzymania renty socjalnej pobiera rentę lub emeryturę (z wyjątkiem renty rodzinnej), renta socjalna nie przysługuje. W przypadku zbiegu uprawnień do renty rodzinnej i socjalnej, kwota renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota świadczeń do wypłaty nie przekraczała 200% renty socjalnej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być niższa niż 52 zł miesięcznie. Jeśli kwota renty rodzinnej przekracza 200% renty socjalnej, renta socjalna nie przysługuje.

Prawo do renty socjalnej uprawniony traci w miesiącu, w któ­rym osiągnął dochód netto z tytułu pracy lub działalności gospodar­czej przekraczający wysokość renty socjalnej.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1998 r. nr 64, póz. 414 z późniejszymi zmianami).



Renta szkoleniowa.

Osobie, która spełnia warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, a w stosunku, do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie lub niezdolność do służby, przysługuje renta szkoleniowa przez okres 6 miesięcy. Ten okres może ulec wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej jednak niż o 30 miesięcy (następuje to na wniosek starosty). Okres 6-miesięczny może ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy:

1) o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu,

2) o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się prze­kwalifikowaniu zawodowemu.

Renta szkoleniowa nie może być niższa od najniższej renty dla osoby częściowo niezdolnej do pracy. Renta ta nie przysługuje w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (to jest zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności) bez względu na wysokość tego przychodu.

Decyzję o przyznaniu renty szkoleniowej oraz o przedłużeniu prawa do renty wydaje ZUS. ZUS kieruje też zainteresowanego do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Jeżeli starosta zawiadomi o braku możliwości prze­kwalifikowania do innego zawodu, ZUS kieruje ponownie zaintere­sowanego do lekarza orzecznika.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecz­nych (Dz.U. nr 162, póz. 1118 z późniejszymi zmianami).



Renta „szkolna".

Renta, popularnie nazywana „szkolną”, była rentą inwalidzką, która przysługiwała na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracownikowi ich rodź n (Dz. U. nr 40 póz 267 z późniejszymi zmianami). Zgodnie z art. 63 ust. 1 te ustawy prawo do renty inwalidzkiej przysługiwało uczniom szkół ponadpodstawowych, studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej, którzy stali, się inwalidami l lub II grupy w czasie uczęszczania do szkoły lub podczas studiów. Świadczenie to przysługiwało w wysokości najniższej renty inwalidzkiej. Obecnie zostało zastąpione przez rentę socjalną. Jednakże osoby, które nabyły prawo do renty „szkolnej", są rencistami w rozumieniu prawa i, mimo że omawiana ustawa przestała obowiązywać, zachowały prawo do tego świadczenia. Prawo do omawiaj renty może ulec zawieszeniu albo renta może ulec zmniejszeniu na zasadach odnoszących się do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.



Wcześniejsza emerytura pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki.

Obecnie rodzice nie mają już uprawnień do wcześniejszej emerytury z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi niepełnospraw­nymi. Osoby, które nabyły emeryturę na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów, zachowują ją. Dlatego warto wiedzieć, w jakich warunkach emerytura ta ulega zawieszeniu.

Prawo do emerytury ulega zawieszeniu lub emerytura ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu służby.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia spo­łecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową, albo prowadzenie pozarolniczej działalności.

Za przychód uważa się również kwoty pobranych zasiłków:

chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównaw­czego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

- Prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego mie­sięcznego wynagrodzenia.

- W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyżej jed­nak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota w wy­sokości 24% kwoty bazowej.

Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubez­pieczenia społeczne.

Podstawa prawna:

-Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opie­ki (Dz.U. nr 28, póz. 149 z późniejszymi zmianami),

- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 162, póz. 1118 z późniejszymi zmianami).



Wcześniejsza emerytura dla osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949r.

Ubezpieczeni, urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., będący pracownikami, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego-60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, mogą przejść na emeryturę:

1) kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma, co najmniej dwudziestoletni okres składkowy i nieskładkowy oraz zo­stała uznana za całkowicie niezdolną do pracy,

2) mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma, co najmniej dwudziestopięcioletni okres składkowy i nie­składkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

Prawo do emerytury ulega zawieszeniu lub emerytura ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu służby.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia spo­łecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności.

Za przychód uważa się również kwoty pobranych:

a) zasiłków-chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego,

b) wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacane­go na podstawie przepisów Kodeksu pracy,

c) kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego,

d) zasiłku wyrównawczego,

e) dodatku wyrównawczego.

Prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

W razie osiągania przychodu w granicach ponad 70% do 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż 24% kwoty bazowej. Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone składki na ubezpieczenia społeczne. Kwoty 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłasza co kwartał prezes ZUS w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski".

Od dnia 1 czerwca 2003 r. kwota przychodu odpowiadająca:

1) 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszo­nego za l kwartał 2003 r. wynosi 1 560,10 zł,

2) 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszo­nego za l kwartał 2003 r. wynosi 2 897,30 zł.



Dodatek i zasiłek pielęgnacyjny.

Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty (z tytułu niezdolności do pracy lub rodzinnej), jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji (znaczny stopień niepełnosprawności) albo ukończyła 75 lat życia. Osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w domu pomocy społecznej, w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba, że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.

Osobom, które nie mają prawa do emerytury lub renty, przy­sługuje zasiłek pielęgnacyjny, jeżeli jest to:

1) dziecko w wieku do lat 16, w przypadku uznania dziecka za niepełnosprawne,

2) osoba w wieku powyżej lat 16, jeżeli jest niepełnosprawna w stopniu znacznym oraz w przypadku, gdy jest niepełno­sprawna w stopniu umiarkowanym, jeżeli niepełnospraw­ność powstała przed ukończeniem 16 roku życia albo do momentu ukończenia nauki (nie później jednak niż do ukończenia 20 lat),

3) osoba, która ukończyła 75 lat życia.

Zasiłek ten nie przysługuje osobie przebywającej w domu pomocy społecznej, w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w za­kładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, w domu dziecka lub w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej, z wyjątkiem osób, za któ­rych pobyt rodzina ponosi odpłatność. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie przebywającej w zakładzie karnym lub popraw­czym.

Różnica między tymi świadczeniami polega na tym, że dodatek jest wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, podczas gdy zasiłek pielęgnacyjny wypłaca opieka społeczna. Do tych organów należy zwracać się z wnioskiem o wypłatę świadczenia.



Renta rodzinna.

Obecnie nie można pobierać dwóch świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Uprawniony może wybrać świadczenie, które chce pobierać. Jeżeli tego nie zrobi, ZUS z własnej inicjatywy wypłaca to świadczenie, które jest korzystniejsze. Uprawnienie do świadczeń musi być stwierdzone prawomocną decyzją.

Niekiedy może okazać się, że renta rodzinna będzie wyższa niż wypracowana przez osobę zainteresowaną.

Można wybrać rentę rodzinną po ojcu lub matce uprawnionej do emerytury.

Do renty rodzinnej mają uprawnienia dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione:

1) do ukończenia 16. roku życia,

2) do ukończenia nauki w szkole, jeśli przekroczyły 16. rok życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25. roku życia,

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt. 1 lub 2.

Do renty rodzinnej po zmarłym rodzicu ma, więc prawo niewidomy, u którego całkowita niezdolność do pracy powstała w dzieciństwie bądź w okresie pobierania nauki. Nie ma znaczenia, że niewidomy lub słabo widzący pracował przez całe życie i wypracował własne uprawnienie do emerytury lub renty. Dlatego warto spraw­dzić, czy renta rodzinna będzie wyższa od przysługującej renty z tytułu niezdolności do pracy lub przysługującej emerytury.

Renta rodzinna wynosi podany niżej procent świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, l tak:

- dla jednej uprawnionej osoby - 85%,

- dla dwóch osób - 90%,

- dla trzech lub więcej osób - 95% świadczenia.

Jeżeli zmarły rodzic nie pobierał emerytury lub renty, a wy­pracował wymaganą liczbę lat, wówczas przyjmuje się, że nabył prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (dawna II grupa inwalidzka). Wyliczenie, ile wyniosłaby emerytura lub renta zmarłego rodzica nie jest trudne - informacji powinien udzielić pracownik ZUS-u.

Najczęściej można przyjąć, że jeżeli do renty rodzinnej upraw­nione są, co najmniej dwie osoby, renta rodzinna przypadająca na jedną z osób będzie niższa od renty własnej. Niewidomy, który stał się całkowicie niezdolny do pracy, o rentę rodzinną po zmarłym rodzicu może ubiegać się w każdym czasie, nawet wówczas, gdy ma już ustalone prawo do własnej emerytury. Do renty rodzinnej przysługują te same dodatki, co do emerytury lub renty, w tym dodatek pielęgnacyjny.

Można również otrzymać, jeżeli ma się do tego tytuł, dodatek dla sierot zupełnych.

Dodatek ten jest znacznie wyższy od dodatku pielęgnacyjnego - (w 2003 r. wynosi 266,35 zł miesięcznie).

Podstawa prawna: ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz­nych (Dz.U. nr 162, póz. 1118 z późniejszymi zmianami),