DIMETRODON (Di-met-ro-don)

Znaczenie nazwy: zęby o dwóch rozmiarach
Żył: 280-265 mln lat temu (mlt)
Długość: 3 m
Ciężar: 150 kg
Pożywienie: mięso
Znaleziony: Ameryka Północna, Europa
     Ten gad rozwinął się już w permie i był on przodkiem ssaków (a nie dinozaurów).
Najbardziej charakterystyczną cechą dimetrodona był wielki "żagiel" na grzbiecie, powstały z niezwykle długich wyrostków kręgowych, za życia zwierzęcia pokrytych cienką skórą. Funkcja tego tworu nie jest dokładnie znana; mógł on służyć zwierzęciu do regulowania temperatury ciała lub odgrywać jakąś rolę w komunikacji z innymi przedstawicielami jego gatunku.

CYNOGNAT (Cy-no-gnat)

Znaczenie nazwy: psia szczęka
Żył: 247-237 mln lat temu (mlt)
Długość: 1 m
Ciężar: ok. 50 kg
Pożywienie: mięso
Znaleziony: Afryka Południowa, Antarktyda, Argentyna
     To gad ssakokształtny. Był wyposażony w siekacze podobne do sztyletów, które umożliwiały mu jedzenie ryb.

SILEZAUR (Si-le-zaur)

Znaczenie nazwy: śląski jaszczur (z Opola) - Silesaurus opolensis
Żył: 235-227 mln lat temu (mlt)
Długość: 2 m
Ciężar: 20-30 kg
Pożywienie: miękka roślinność
Znaleziony: Polska
     To prymitywny przedstawiciel linii dinozaurowej, żyjący w późnym triasie na terenie Polski. Obecnie jest klasyfikowany jako jeden z dinozaurów albo ich bliski krewny.

PLATEOZAUR (Pla-teo-zaur)

Znaczenie nazwy: płaski jaszczur
Żył: 220-210 mln lat temu (mlt)
Długość: 8 m
Ciężar: 800-1900 kg
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Niemcy, Szwajcaria, Norwegia, Grenlandia
     Prawdopodobnie mógł on stać na tylnych łapach w pozycji pionowej (jak kangur).
Kiedy wyprostował nogi, dosięgał liści wysokich drzew.
Ostre zęby przegryzały nawet grube łodygi.


CELOFYZ (Ce-lo-fyz)

Znaczenie nazwy: pusta forma
Żył: 225-220 mln lat temu (mlt)
Długość: 3 m
Ciężar: 45 kg
Pożywienie: mięso, ryby, gady, małe dinozaury (nawet tego samego gatunku)
Znaleziony: USA
     Znakomity łowca z ponad 100 małymi, zakrzywionymi zębami.
Jego długa, elastyczna szyja pomagała mu błyskawicznie łapać ofiary.


PISANOZAUR (Pisa-no-zaur)

Znaczenie nazwy: jaszczur Pisano (od nazwiska włoskiego rzeźbiarza)
Żył: 227-221 mln lat temu (mlt)
Długość: 90 cm
Ciężar: 7 kg
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Ameryka Południowa (Argentyna)
     Mały, prymitywny, wczesny dinozaur.










SCELIDOZAUR (Sceli-do-zaur)

Znaczenie nazwy: nożny jaszczur (czworonożny)
Żył: 200-190 mln lat temu (mlt)
Długość: 4 m
Ciężar: do 2 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: USA (Arizona), Anglia, Góry Świętokrzyskie
      Cały dinozaur był "opancerzony", co sprawiało, że napadający na niego drapieżnicy mogli połamać sobie zęby na rzędach płytek kostnych.


KENTROZAUR (Ken-tro-zaur)

Znaczenie nazwy: kolczasty jaszczur
Żył: 155-150 mln lat temu (mlt)
Długość: 5 m
Ciężar: 450 kg
Pożywienie: niskie rośliny
Znaleziony: Afryka (Tanzania)
      Siedem par płyt kostnych ułożonych na szyi i grzbiecie mogło służyć do wabienia samic. Zaatakowany przez drapieżnika smagał ogonem uzbrojonym w potężne kolce.


DILOFOZAUR (Di-lo-fo-zaur)

Znaczenie nazwy: dwugrzebieniasty jaszczur
Żył: 201-189 mln lat temu (mlt)
Długość: 6 m
Ciężar: 500 kg
Pożywienie: mógł polować na młode, roślinożerne dinozaury lub być padlinożercą
Znaleziony: USA (Arizona), Szwecja, Góry Świętokrzyskie
      Zwierzę wyróżniające się dwoma równoległymi, płytopodobnymi grzebieniami na pysku (cienkimi jak papier). Naukowcy uważają, że były one używane do wabienia samic.


WULKANODON (Wul-ka-no-don)

Znaczenie nazwy: wulkaniczny ząb
Żył: 208-201 mln lat temu (mlt)
Długość: 7 m
Ciężar: do 1 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Zimbabwe
      Nazwa nawiązuje do faktu, że skamieniałości pierwszego okazu, odkryte na wyspie, na jeziorze Kariba, znajdowały się pomiędzy skałami pochodzenia wulkanicznego. Wraz z nimi odkryto także duże zęby, które prawdopodobnie nie należały jednak do wulkanodona.


CERATOZAUR (Ce-ra-to-zaur)

Znaczenie nazwy: rogaty jaszczur
Żył: 150-144 mln lat temu (mlt)
Długość: 6 m
Ciężar: 0,5 do 1 t
Pożywienie: dinozaury i inne gady
Znaleziony: USA i Portugalia
      Nazwa ceratozaur odnosi się do okrągłych rogów wyrastających za nozdrzami. Posiadał on również rogi nad oczodołami oraz rząd małych płytek kostnych, biegnących w dół szyi, grzbietu i ogona.


STEGOZAUR (Ste-go-zaur)

Znaczenie nazwy: zadaszony jaszczur
Żył: 150-145 mln lat temu (mlt)
Długość: 9 m
Ciężar: 4,5 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: USA i Portugalia
      Z powodu charakterystycznych płyt na grzbiecie i kolców na ogonie należy do najbardziej rozpoznawalnych dinozaurów.
Cechował się silnie zaokrąglonym grzbietem, krótkimi przednimi łapami, głową leżącą nisko nad podłożem i usztywnionym ogonem trzymanym wysoko w powietrzu. Kolce na ogonie służyły prawdopodobnie do obrony. Rzędy płyt pełniły rolę w popisach zwierząt i/lub w termoregulacji.


DRIOZAUR (Drio-zaur)

Znaczenie nazwy: jaszczur drzewny, jaszczur leśny, jaszczur-dąb
Żył: 155-145 mln lat temu (mlt)
Długość: 3 m
Ciężar: 400-500 kg
Pożywienie: roślinność: liście i pędy
Znaleziony: USA
      Najlepiej znany mały dinozaur. Długi ogon stanowił przeciwwagę dla reszty ciała, co pozwalało na nagłe skręty, w celu omijania przeszkód lub ucieczki przed drapieżnikami.


ALLOZAUR (Allo-zaur)

Znaczenie nazwy: inny jaszczur
Żył: 155-145 mln lat temu (mlt)
Długość: 8,5-12 m
Ciężar: 2,3 t
Pożywienie: duże dinozaury roślinożerne
Znaleziony: USA i Portugalia
      Od początku XX wieku Allozaur jest często przedstawiany w kulturze popularnej. To czołowy drapieżnik, zarówno w powieści Arthura Conana Doyle’a "Zaginiony świat" z 1912r., jak i jej filmowej adaptacji z 1925r. – pierwszym pełnometrażowym filmie, w którym pojawiły się dinozaury.


DIPLODOK (Di-plo-dok)

Znaczenie nazwy: podwójna belka
Żył: 150-145 mln lat temu (mlt)
Długość: 30-33,5 m
Ciężar: 50-113 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: USA
      Najdłuższy dinozaur w historii. Ogon miał tak długi, jak reszta jego ciała (80 kręgów!!!).
Środkową część ogona po stronie brzusznej cechowały charakterystycznie ukształtowane kości, "podwójne belki", od których wzięła się nazwa rodzajowa zwierzęcia. Mogły stanowić one wsparcie dla kręgów lub ochraniać naczynia krwionośne przed zmiażdżeniem, gdy ciężki ogon spoczywał na ziemi.
Potrafił machać ogonem z tak dużą prędkością, że wydawał trzaskający dźwięk (jak bicz) i dzięki temu odstraszał drapieżniki.
Część badaczy sądzi, że wyciągał szyję, aby sięgać po liście w koronach drzew, natomiast inni uważają, że poruszał szyją na boki i żywił się wyłącznie krzewami.





                     










DEINONYCH (Dei-no-nych)

Znaczenie nazwy: straszny szpon
Żył: 115-108 mln lat temu (mlt)
Długość: 3 m
Ciężar: 73 kg
Pożywienie: małe dinozaury
Znaleziony: USA
      Okrutny drapieżnik, z ogromnymi pazurami. Eksperci uważają, że pazury mogły służyć do podrzynania gardła lub do rozrywania ofiary.


IGUANODON (Igua-no-don)

Znaczenie nazwy: ząb iguany
Żył: 135-125 mln lat temu (mlt)
Długość: 9-12 m
Ciężar: 3 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Belgia, Niemcy, Francja, Hiszpania, Anglia
      Długie szczęki wyposażone były w zęby o kształcie liści, podobne do zębów dzisiejszych iguan (stąd znaczenie nazwy: "ząb iguany").
Najczęściej pasł się na ziemi, na czterech nogach, ale potrafił stanąć na dwóch tylnych łapach i sięgać po pożywienie z drzew. Silne, środkowe palce stopy utrzymywały cały ciężar.
Historycznie, to drugi z odkrytych i sklasyfikowanych dinozaurów w historii.


UTAHRAPTOR (Utha-rap-tor)

Znaczenie nazwy: rabuś z Utha
Żył: 125 mln lat temu (mlt)
Długość: 6,5 m
Ciężar: 700 kg
Pożywienie: mięso
Znaleziony: USA (stan Utha)
      Na stopie miał cztery palce, przy czym na drugim znajdował się potężny, hakowaty szpon. U wyrośniętego osobnika szpon tan mógł mieć nawet 38 cm długości.
Zadawał ciężkie rany, kopiąc stopami uzbrojonymi w śmiercionośne szpony w nieosłonięte części ciała ofiary (np. w brzuch) jednocześnie wczepiając się w nią chwytnymi przednimi łapami i wgryzając ostrymi, piłkowanymi zębami.


SALTAZAUR (Sal-ta-zaur)

Znaczenie nazwy: jaszczur z Salta
Żył: 80-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 12 m
Ciężar: 7-8 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Argentyna
      Mniejszy od innych roślinożerców. Szyję też miał znacznie krótszą i trochę inaczej zbudowaną.
Skórę na grzbiecie miał pokrytą płytkami kostnymi, które chroniły go przed dużymi drapieżnikami.


PSITAKOZAUR (Psi-ta-ko-zaur)

Znaczenie nazwy: papuzi jaszczur
Żył: 120-100 mln lat temu (mlt)
Długość: 2 m
Ciężar: 20 kg
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Chiny, Mongolia
      Nazwa odnosi się do kształtu dzioba, który przypomina dziób papugi.
Miał bardzo silne tylne łapy, co świadczy o tym, że szybko biegał na dwóch nogach.


EOTYRAN (Eo-tyran)

Znaczenie nazwy: wczesny tyran/ okrutnik
Żył: 125-120 mln lat temu (mlt)
Długość: 5 m
Ciężar: 200 kg
Pożywienie: mięso
Znaleziony: Anglia
      Cechą odróżniającą go od innych tyranozauroidów jest to, że miał 3, a nie 2 palce na przednich kończynach. Poza tym miał dłuższe kręgi szyjne i nieco inną budowę czaszki.


GALLIMIM (Gal-li-mim)

Znaczenie nazwy: udający kurę
Żył: 75-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 6 m
Ciężar: 440 kg
Pożywienie: liście, nasiona, owady i małe zwierzęta
Znaleziony: Mongolia
      Był przystosowany do biegu. Miał długie nogi i krótkie palce. Ogon pełnił funkcję przeciwwagi. Jego cechą charakterystyczną były krótkie, w porównaniu do kości udowej, kończyny przednie.
Niezwykły był także jego rogowy dziób - posiadał on ząbki, które uważa się za mechanizm filtrowania pokarmu z wody, jak u współczesnych kaczek.


KECALKOATL (Ke-cal-ko-atl)

Znaczenie nazwy: pierzasty wąż (od imienia Quetzalcoatla, jednego z najważniejszych bogów plemion Mezoameryki)
Żył: 70-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 10-11 m
Ciężar: 240 kg
Pożywienie: ssaki, jaszczurki, dinozaury
Znaleziony: USA
      Latający gad. Ważył ok. 20 razy tyle, co dzisiejsze najcięższe ptaki!
Był wysoki jak żyrafa, latał wysoko jak kondor, natomiast polował jak gigantyczny bocian, czyli chodził po ziemi i łapał w dziób małe dinozaury.


ATLASKOPKOZAUR (Atlas-kopko-zaur)

Znaczenie nazwy: na cześć firmy >>Atlas Copco<<, która ofiarowała sprzęt potrzebny do przeprowadzenia wykopalisk
Żył: 125-100 mln lat temu (mlt)
Długość: 1-3 m
Ciężar: 125 kg
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Australia
      Chodził na dwóch nogach. Odżywiał się roślinami.
Jego ciało mogło być pokryte pierzem. Posiadał on bezzębny dziób. Na przednich kończynach znajdowały się palce, które były zakończone pazurami.


ZHEJIANGOPTERUS/ DŻUDZJANGOPTERUS (Zhej-iang-o-pterus)

Znaczenie nazwy: od miejsca znaleziska: Zhejian (Chiny)
Żył: 83-80 mln lat temu (mlt)
Długość: 2 m
Ciężar: 40 kg
Pożywienie: mięso
Znaleziony: Chiny
      Sposób polowania podobny do bocianów. Zwierzęta bezzębne, ale szczęki miały ostre krawędzie, a całość była zakończona dziobem.
Bardzo duże otwory nozdrzy redukowały ciężar czaszki, ale i tak te gady były słabymi "lotnikami" i większość życia spędzały na ziemi.


SPINOZAUR (Spi-no-zaur)

Znaczenie nazwy: kolczasty jaszczur
Żył: 97 mln lat temu (mlt)
Długość: 18 m
Ciężar: 7-9 t
Pożywienie: mięso
Znaleziony: Maroko, Libia, Egipt
      Posiadał żaglopodobną strukturę na grzbiecie, wspartą na wyrostkach kolczastych, stąd jego nazwa: "kolczasty jaszczur" (prawdopodobnie ułatwiało mu to regulację temperatury ciała).
Spinozaur miał charakterystyczny wydłużony pysk, podobny do paszczy krokodyla.


PTERODAKTYL (Pte-ro-dak-tyl)

Znaczenie nazwy: skrzydłopalcy
Żył: 150-144 mln lat temu (mlt)
Długość: 1 m, ale rozpiętość skrzydeł: 10-12 m!!!
Ciężar: ok. 200 kg (w czasie jednego lotu mógł spalić 72 kg tłuszczu!)
Pożywienie: ryby, owady, prawdopodobnie: padlina
Znaleziony: Niemcy
      Prawie nie posiadał ogona, a skrzydła miał największe ze wszystkich latających gadów, co pozwalało mu na większą zwrotność w czasie lotu. Był rekordzistą długich dystansów.
Na głowie samce miały grzebień kostny, którym wabiły samice.


CEARADAKTYL (Ceara-dak-tyl)

Znaczenie nazwy: Ceara - miejsce odnalezienia czaszki
Żył: 113-111 mln lat temu (mlt)
Rozpiętość skrzydeł: 4-5,5 m
Ciężar: 15 kg
Pożywienie: ryby
Znaleziony: Ceara (Brazylia)
      Miał dużą głowę o długości prawie 60 cm i mocne zęby. Znana jest tylko czaszka tego gada.


HIPAKROZAUR (Hipa-kro-zaur)

Znaczenie nazwy: prawie najwyższy jaszczur
Żył: 76-68 mln lat temu (mlt)
Długość: 9 m
Ciężar: 4 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Kanada oraz Ameryka Północna
      Wydrążony grzebień hipakrozaura pełnił najprawdopodobniej funkcje społeczne: mógł stanowić wizualny sygnał pozwalający zwierzętom na rozpoznanie gatunku i płci innych osobników, a także stanowić komorę rezonansową, pomocną w wydawaniu dźwięków.


ANKYLOZAUR (An-ky-lo-zaur)

Znaczenie nazwy: sztywny jaszczur
Żył: 72-66 mln lat temu (mlt)
Długość: 9 m
Ciężar: 6 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Ameryka Północna
      Największy dinozaur pancerny: z ciężko uzbrojonym ciałem (od głowy do ogona pokryty kostnymi guzami i płytami), o grubym pancerzu i masywnej kostnej buławie (przypominającej maczugę), wieńczącej ogon. Nawet powieki miały małe, chroniące je płytki.


SAICHANIA/ SAJCHANIA (Sai-chan-ia)

Znaczenie nazwy: od mongolskiego słowa: saichan, oznaczającego "piękny"
Żył: 83-72 mln lat temu (mlt)
Długość: 7 m
Ciężar: 2 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Mongolia
      Nazwa odnosi się do znakomitego ("pięknego") stanu odnalezionej czaszki sajchanii.
W czaszce znajdowały się korytarze powietrzne, prawdopodobnie służące do chłodzenia wdychanego powietrza oraz bardzo twarde podniebienie, sugerujące zdolność do spożywania stosunkowo twardych roślin.
Możliwe, że w okolicy nozdrzy znajdowały się gruczoły solne, ułatwiające życie w pustynnym środowisku.


EUOPLOCEFAL (Euo-plo-ce-fal)

Znaczenie nazwy: dobrze opancerzona głowa
Żył: 70-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 6 m
Ciężar: 2 t
Pożywienie: roślinność
Znaleziony: Ameryka Północna
      Masywny i ciężki, ale z bardzo silnymi nogami, co sprawiało, że mimo dużej wagi był bardzo zwinny. Jego pancerz, maczuga (o masie 50 kg!) na ogonie i zwinność, pozwalały mu uniknąć śmierci w szczękach drapieżnika.


PARAZAUROLOF (Pa-ra-zau-ro-lof)

Znaczenie nazwy: prawie zaurolof (zaurolof = jaszczurzy grzebień)
Żył: 76-74 mln lat temu (mlt)
Długość: 9 m
Ciężar: 2,5 t
Pożywienie: igły sosnowe i nasiona
Znaleziony: Ameryka Północna
      Dinozaur z efektownym, wydłużonym grzbietem w kształcie tuby na głowie. Puste kanały na grzebieniu biegły od każdego z nozdrzy (mogły służyć do głośnego trąbieni i komunikacji między członkami stada).


TROODON (Tro-o-don)

Znaczenie nazwy: raniący ząb
Żył: 74-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 3 m
Ciężar: 50 kg
Pożywienie: małe zwierzęta i (prawdopodobnie) rośliny
Znaleziony: Ameryka Północna
      Dinozaur o niezwykle dużym mózgu (największym ze wszystkich dinozaurów, dlatego nazywany jest "najinteligentniejszym dinozaurem") i ogromnych oczach. Był doskonałym łowcą (potrafił oceniać przed atakiem dystans od ofiary). Miał silne, smukłe nogi, które umożliwiały mu dogonienie i schwytanie większości małych zwierząt.
Jego zęby posiadały charakterystyczne ząbkowania i pod niektórymi względami przypominały zęby dinozaurów roślinożernych, co sugeruje wszystkożerność troodona.


TERIZINOZAUR (Teri-zi-no-zaur)

Znaczenie nazwy: jaszczur - kosynier (ze względu na pazury)
Żył: 70 mln lat temu (mlt)
Długość: 10 m
Ciężar: 3-6 t
Pożywienie: wszystkożerny (głównie owady i rośliny)
Znaleziony: Azja
      Miał rekordowej długości pazury (nawet 70 - 100 cm) w kształcie kosy. Mogły one służyć do naginania gałęzi, obrony lub rozgrzebywania kopców termitów.


TYRANOZAUR (Ty-ra-no-zaur)

Znaczenie nazwy: okrutny jaszczur (Tyrannosaurus Rex = okrutny król gadów)
Żył: 70-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 13 m
Ciężar: 6 t
Pożywienie: duże dinozaury
Znaleziony: Ameryka Północna
      Przerażający drapieżnik. Miał bardzo ostre zęby, które mogły rozdzierać skórę, mięśnie, a nawet kruszyć kości. Trójpalczaste stopy, pozwalały szybko biegać w stałym tempie. Małe i silne kończyny przednie (z dwoma pazurami) służyły do przytrzymywania ofiary podczas posiłku.





TRICERATOPS (Tri-ce-ra-tops)

Znaczenie nazwy: trójroga twarz
Żył: 70-65 mln lat temu (mlt)
Długość: 9 m
Ciężar: 6-12 t
Pożywienie: rośliny leśne
Znaleziony: Ameryka Północna
      Rogaty dinozaur. Mógł mieć początki owłosienia.
Na jego kołnierzu znaleziono ślady ugryzień tyranozaura, co mogło oznaczać, że toczył zacięte boje z tymi drapieżnikami. Rogi i kryza odgrywały też znaczenie przy zdobywaniu partnerki.